लाला लाजपत राय..

 लाला लाजपत राय: 'पंजाब केसरी' आणि भारताचे महान स्वातंत्र्यसेनानी

लाला लाजपत राय (जन्म: २८ जानेवारी १८६५ - मृत्यू: १७ नोव्हेंबर १९२८) हे भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामातील एक प्रमुख नेते, देशभक्त आणि लेखक होते. त्यांना आदराने 'पंजाब केसरी' या नावाने ओळखले जाते. भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमधील गरम दलाच्या 'लाल-बाल-पाल' (लाला लाजपत राय, बाळ गंगाधर टिळक, बिपिन चंद्र पाल) या त्रिकुटापैकी ते एक प्रमुख सदस्य होते.

प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण

लाला लाजपत राय यांचा जन्म २८ जानेवारी १८६५ रोजी पंजाबमधील फिरोजपूर जिल्ह्यातील धुडिके गावात झाला. त्यांचे वडील मुंशी राधा कृष्ण आझाद हे फारसी आणि उर्दूचे विद्वान होते. त्यांनी लाहोर येथील गव्हर्नमेंट कॉलेजमधून कायद्याचे शिक्षण घेतले.

राजकीय जीवन आणि योगदान

 * भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमधील भूमिका: लाला लाजपत राय हे भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे एक महत्त्वाचे आणि प्रभावी नेते होते.

 * बंगाल फाळणीचा विरोध: १९०५ मध्ये ब्रिटिश सरकारने केलेल्या बंगालच्या फाळणीला त्यांनी जोरदार विरोध केला.

 * स्वदेशी आणि बहिष्कार: त्यांनी स्वदेशी चळवळीत आणि ब्रिटिश वस्तूंवर बहिष्कार घालण्याच्या आंदोलनात सक्रिय सहभाग घेतला.

 * 'इंडियन होम रूल लीग'ची स्थापना: १९१७ मध्ये त्यांनी अमेरिकेत 'इंडियन होम रूल लीग' ची स्थापना केली. याद्वारे त्यांनी परदेशातूनही भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी जनमत तयार करण्याचा प्रयत्न केला.

 * काँग्रेस अध्यक्षपद: १९२० मध्ये ते भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे अध्यक्ष म्हणून निवडले गेले.

 * सायमन कमिशनचा विरोध: १९२८ मध्ये ब्रिटिश सरकारने स्थापन केलेल्या सायमन कमिशनला (ज्यामध्ये एकही भारतीय सदस्य नव्हता) त्यांनी जोरदार विरोध केला. लाहोरमध्ये सायमन कमिशनविरोधात काढण्यात आलेल्या निदर्शनाचे नेतृत्व करताना, ब्रिटिश पोलिसांनी केलेल्या लाठीचार्जमध्ये ते गंभीर जखमी झाले.

 * शहादत: लाठीचार्जमध्ये झालेल्या गंभीर दुखापतींमुळेच १७ नोव्हेंबर १९२८ रोजी त्यांचे निधन झाले. त्यांच्या निधनामुळे संपूर्ण देशात संतापाची लाट उसळली.

 * आर्थिक योगदान: त्यांनी पंजाब नॅशनल बँकेची आणि लक्ष्मी विमा कंपनीची स्थापना करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

 * समाजसेवा: त्यांनी 'सर्व्हन्ट्स ऑफ पीपल सोसायटी' (Servants of People Society) या संस्थेची स्थापना केली, ज्याचा उद्देश देशाची सेवा करण्यासाठी तरुणांना तयार करणे हा होता.

प्रसिद्ध नारे आणि विचार

 * "सायमन परत जा!" (Simon Go Back!) हा त्यांचा गाजलेला नारा होता.

 * लाठीचार्जमध्ये जखमी झाल्यावर त्यांनी म्हटले होते, "माझ्या डोक्यावर केलेला लाठीचा प्रत्येक प्रहार ब्रिटीश राजवटीच्या शवपेटीतील अखेरचा खिळा ठरेल." (Every blow aimed at me is a nail in the coffin of the British rule in India.)

साहित्यिक योगदान

लाला लाजपत राय यांनी अनेक प्रेरणादायी पुस्तके लिहिली. त्यापैकी काही प्रमुख पुस्तके:

 * यंग इंडिया (Young India)

 * इंग्लंड्स डेब्ट टू इंडिया (England's Debt to India)

 * अनहॅपी इंडिया (Unhappy India)

वारसा

लाला लाजपत राय यांचे भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामातील योगदान अमूल्य आहे. ते एक दूरदृष्टीचे नेते, उत्तम संघटक आणि निडर देशभक्त होते. त्यांचे बलिदान आणि देशभक्ती आजही अनेक भारतीयांसाठी प्रेरणास्रोत आहे. त्यांच्या स्मरणार्थ हरियाणा येथे लाला लाजपत राय पशुवैद्यकीय आणि पशु विज्ञान विद्यापीठ (Lala Lajpat Rai University of Veterinary and Animal Sciences) 

स्थापन करण्यात आले आहे.